Scherp aan de wind! Handvat voor een Europese strategie voor Nederlandse (top)sectoren

2011 – De centrale rol van onderzoek en innovatie in de nieuwe Europese strategie biedt grote kansen voor Nederland. Dat schrijft de Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (AWT) in zijn recente advies Scherp aan de Wind! – Handvat voor een Europese strategie voor Nederlandse (top)sectoren. Het vergt wel een aantal aanpassingen in het overheidsbeleid: Nederland moet voluit gaan bijdragen aan het versterken van de Europese positie. Maar Nederland moet tegelijkertijd aan de eigen positie denken. Dat kan door ‘scherp aan de wind’ te gaan varen en strategischer met Europees beleid om te gaan.

Aanleiding
De ontwikkelingen in het Europese en Nederlandse beleid zijn voor de ministers van OCW en EL&I aanleiding geweest de AWT te vragen te adviseren over ‘Europees en Nederlands Onderzoeks- en Innovatiebeleid’. De twee hoofdvragen in de adviesvraag zijn:

  • Welke trends en ontwikkelingen zijn zichtbaar in het Europees onderzoeks en innovatiebeleid en wat zijn de gevolgen daarvan voor Nederland?
  • Hoe kan Nederland het beste inspelen op veranderde beleidscontext op Europees niveau en waarborgen dat Europese onderzoeksprioriteiten blijven aansluiten bij Nederlandse prioriteiten?

 

Opzet en aanpak
In dit advies geeft de raad eerst een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen en trends die relevant zijn voor het Nederlandse en Europese onderzoeks- en innovatiebeleid. De raad doet dit tegen de achtergrond van een aantal belangrijke uitdagingen, zoals de economische crisis, globalisering en het tekort aan private investeringen. Het nieuwe Europese beleid van de Innovation Union beoogt deze uitdagingen het hoofd te bieden en Europa competitiever maken ten opzichte van opkomende economieën zoals de BRIC-landen. De EU ziet daarbij de inzet van onderzoek en innovatie om de grote maatschappelijk uitdagingen aan te pakken ook als middel om uit de neerwaartse spiraal van de economische crisis te komen. Nieuw in het Europese beleid is meer nadruk op kennisbenutting en innovatie. Deze verschuiving kan invloed hebben op de manier waarop Nederland met Europees beleid om moet gaan.
De raad analyseert vervolgens wat het uitgangspunt voor de Nederlandse
opstelling in Europa moet zijn. De kansen en bedreigingen van de verschillende beleidslijnen uit de Innovation Union worden daarna in kaart gebracht voor topsectoren en andere sectoren. Vanuit deze analyse trekt de raad conclusies omtrent de verhouding tussen de inzet van Nederlands en Europees beleid voor versterking van Nederlandse en Europese sectoren.
 
Aanbevelingen
De raad hecht grote waarde aan investeren in kennis en onderzoek. Een sterker Nederland draagt bij aan een sterker Europa. Nederlandse excellente kennis en innovaties in Europese netwerken zullen de Europese concurrentiepositie versterken. Met de sterktes heeft Nederland ook de meeste kans om een goede positie te verwerven in Europese competities. Op deze manier draagt Europees beleid ook bij aan het versterken van Nederlandse sterktes. Het werkt als hefboom. Succes in en met Europa
is echter niet altijd makkelijk; er zijn vanuit de 27 lidstaten veel belangen
in het spel. Maar door scherp aan de wind te varen kan Nederland veel baat
hebben bij Europees beleid. De raad geeft vijf aanbevelingen aan de Nederlandse regering om zo optimaal mogelijk gebruik te maken van de hefboom van Europees onderzoeks- en innovatiebeleid.
 
1. Versterk de positie van Europa in het mondiale speelveld
Draag voluit bij aan het versterken van de positie van Europa als geheel. Nederland zal hiervan profiteren. Kennis en innovatie zijn het middel om de neerwaartse spiraal van de economische crisis te keren en om Europa weer competitief te maken en zodoende de mondiale concurrentie aan te
kunnen. Toename van de Europese middelen voor onderzoek en innovatie is
hiervoor allereerst nodig. Daarnaast zal de positie van Europa verder worden
versterkt door meer focus en massa op Europees niveau. Europa moet sectoren van mondiale klasse ontwikkelen. Nederland kan hieraan het beste bijdragen door de eigen sterktes in kennis en/of innovatie in te brengen in het Europese beleid.
 
2. Gebruik Europese middelen strategisch als hefboom voor nationaal beleid
De Nederlandse overheid moet meer strategische te werk gaan in het EU beleid. De drie belangrijkste uitgangspunten:

  • Gebruik Europees beleid als hefboom voor het creëren van meer focus en massa op nationaal niveau.
  • Maak gebruik van de kansen die de Europese beleidsnadruk op kennisbenutting en innovatie biedt. Verlaat hiermee het klassieke uitgangpunt dat vooral fundamenteel onderzoek in aanmerking komt voor Europese samenwerkingen, en dat toegepast onderzoek nationaal of zelfs regionaal gefinancierd en gestimuleerd moet worden.
  • Spreek met één stem en bundel de Nederlandse krachten: investeer in een strategische binnenlandse dialoog over Europa. Dat heeft als gevolg dat de overheid beter en eerder op de hoogte is van de ontwikkelingen binnen de EU en van de wensen vanuit het veld.
     

3. Sluit aan bij de Europese maatschappelijke zwaartepunten
Sluit aan bij de Europese leidraad voor beleid, namelijk de maatschappelijke uitdagingen. De maatschappelijke betekenis van onderzoek is het noodzakelijke ticket om Europese fondsen te verwerven. Om te kunnen profiteren van Europese kennis en financiering is aansluiting op de maatschappelijke uitdagingen essentieel.

4. Ontwikkel per zwaartepunt
een strategisch plan voor de inzet van Europees en Nederlands beleid
Ontwikkel per zwaartepunt, topsector of delen daarvan een strategische visie op het Europese onderzoeks- en innovatiebeleid met een duidelijke analyse van sterktes en zwaktes in de kennisbasis en innovatieve bedrijvigheid. Naast een visie op de inzet van Europees beleid moet uit het plan ook de rol van het Nederlandse beleid duidelijk worden. Duidelijk moet worden waarop Nederland moet inzetten in het Europese beleid en wat in Nederland moet worden aangepakt opdat de topsector dan wel zwaartepunt optimaal aan de startblokken verschijnt.

5. Werk de uitgangspunten van het strategisch plan per beleidslijn uit en voer ze consequent door
De hier voorgestelde strategische aanpak heeft gevolgen voor het Nederlandse beleid en voor de Nederlandse opstelling in Europa. Belangrijk is om de gekozen aanpak consequent uit te voeren in het Nederlandse en Europese beleid en om dit per beleidslijn te doen. Hieronder staan de belangrijkste uitgangspunten van de strategische aanpak voor verschillende beleidslijnen:
 

  • Benut de kansen van een vrije markt van onderzoekers maar bescherm kennis waar nodig goed. Creëer een aantrekkelijk en toegankelijk klimaat voor kenniswerkers uit binnen- en buitenland.
  • Wees pragmatisch bij deelname in grote infrastructuur projecten.
  • Gebruik de Structuurfondsen voor smart specialisation. Schuif daarbij de
    toonaangevende Nederlandse innovatieve regio’s en innovatieclusters in het EU beleid naar voren.
  • Maak NWO en de European Research Council (ERC) complementair. Voorkom daarmee dubbeling van procedures.
  • Waarborg de mogelijkheden voor co-financiering van Europese programma’s. Ontwikkel een co-financieringsfonds om (bedrijfs)deelname aan Europese programma’s in de toekomst te garanderen en te stimuleren.
  • Zorg voor maatwerk bij overheidsaanbestedingen en benut zo beter de dynamiek van een sector.

 
In dit rapport wordt verder benadrukt dat de inzet op niet-R&D gedreven innovatie (zoals sociale innovatie) kansen biedt voor Nederland. Het delen van kennis hierover is dus belangrijk. De raad is van mening dat de overheid zich in dit kader moet concentreren op het stimuleren van kennisdeling en kruisbestuiving tussen sectoren. Ook moet er bij innovatief aanbesteden door de overheid meer aandacht zijn voor vormen van niet-R&D gedreven innovatie.
 
 
Over AWT
De Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (AWT) brengt gevraagd en ongevraagd advies uit aan regering en parlement. Zijn onafhankelijke adviezen zijn strategisch van aard en gaan over de hoofdlijnen van wetenschaps-, technologie- en innovatiebeleid. De leden van de AWT zijn afkomstig uit kennisinstellingen en het bedrijfsleven. De raad staat onder voorzitterschap van Joop Sistermans. De AWT doet zijn werk vanuit de
overtuiging dat het belang van kennis, wetenschap en innovatie voor economie en samenleving groot is en in de toekomst nog verder zal toenemen.

Verwijzing:
Het volledige rapport Scherp aan de wind! Handvat voor een Europese strategie voor Nederlandse (top)sectoren (2011) van de Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid  is opgenomen als bijlage.

Keywords: sociale innovatie, organiseren van innovatie